Blog 6: Voeding deel 1

To eat or not to eat?

Voeding, één van onze basisbehoeften als mens. Toch staan velen er niet bij stil wat er allemaal je lijf naar binnen gaat onder het mom van voeding. Of wat er juist ontbreekt tussen de ingrediënten waar menigeen zijn tong over breekt. Voeding heeft de kracht om ons ziek te maken of te helpen genezen, maar dat zijn we wellicht een beetje uit het oog verloren in het tijdperk van medicijnen en quick fixes. In deze blogs gaan we dieper in op bepaalde voedingsmiddelen waar veel neurodiverse kinderen problemen mee hebben zoals gluten en caseïne. In deel 2 zullen we iets vertellen over voedingsstoffen waar neurodiverse kinderen juist vaak een gebrek aan hebben en de invloed van bepaalde supplementen op ziekteprocessen zoals (neuro)inflammatie en neurodiverse symptomen. In deel 2 geven we ook wat tips om om te gaan met picky eating en een verklaring waarom neurodiverse kinderen vaak juist gek zijn op voedingsmiddelen die eigenlijk niet goed voor ze zijn. Nu eerst de verschillende diëten.

Diëten

Er worden diverse diëten ingezet om kinderen met autisme en ADHD te helpen bij het reduceren van symptomen. [1-3] Hierbij wordt zowel een afname gezien van klachten gerelateerd aan het spijsverteringsstelsel, zoals een opgeblazen gevoel, buikpijn, diarree en obstipatie, als een afname in autisme en ADHD symptomen en afwijkend of moeilijk gedrag. [2-3] In de literatuur is nog veel discussie en er is meer onderzoek nodig maar worden onder andere aanwijzingen gevonden voor positieve effecten van een glutenvrij (GF), glutenvrij en caseïnevrij (GFCF) dieet, een aangepast ketogeen dieet en het suppleren van vitamines, mineralen en vetten (omega 3) [2-3] Ouders rapporteren ook positieve effecten van een oxalaat beperkt dieet, histamine of glutamaat beperkt, low FODMAP, GAPS of Specific Carbohydrate Diet en zo zijn

er nog meer diëten waarmee je je kind kunt ondersteunen. Maar hoe weet je dan welk dieet het beste past bij jouw kind? Je kunt daarvoor onderzoek (laten) doen naar je darmflora, allergieën, overgevoeligheden en verteringsenzymen en samen met een professional op zoek gaan naar de juiste balans. Voor ADHD en ODD worden goede resultaten gezien van het Few Foods Diet. Je kunt hiervoor terecht bij een Nederlands centrum. Kijk op www.adhdenvoeding.nl voor meer informatie. Je kunt eventueel ook zelf op onderzoek uitgaan door bekende allergenen weg te laten en te kijken of verbetering optreedt om daarna stap voor stap deze voedingsmiddelen weer te introduceren en te kijken of klachten weer terugkomen. Zo kun je zelf via zo’n eliminatiedieet op zoek gaan naar overgevoeligheden. Om de grootte van dit blog enigszins te beperken beschrijven we nu 3 populaire diëten. Onthoudt dat dieet maatwerk is en lees je verder in over de hierboven genoemde alternatieven of raadpleeg een professional. Vermijdt sowieso zoveel mogelijk pesticiden en E-nummers, lees de tips in blog 2 & 3!

Glutenvrij/Caseïnevrij/Sojavrij

Bij het glutenvrije en caseïnevrije dieet (wat vaak wordt gecombineerd met sojavrij) worden gluten, die men in veel granen aantreft en die worden verwerkt in producten zoals brood, pasta, pizza en andere deegproducten, gemeden. Caseïne, een eiwit in dierlijke melkproducten, wordt ook gemeden. Deze stoffen kunnen veranderen in morfine achtige stoffen wanneer ze niet goed worden omgezet, gliadorfine en casomorfine krijg je dan. Morfine achtige stoffen hebben een dempende werking in de hersenen, je kunt minder alert worden, moeite krijgen met concentreren en de stoffen hebben een verslavende werking. [1] Daarnaast is van gluten ook een irriterende werking op de darmen bekend waarbij de aanmaak van zonuline wordt gestimuleerd wat de darm verhoogd doorlaatbaar kan maken en uiteindelijk ook de bloed hersenbarrière kan verzwakken (zie blog 5). Voor veel ouders die starten met leefstijlinterventies is dit dieet een eerste stap. Koemelk kan worden vervangen door haver-, noten-, of kokosmelk. Let wel op, want zeker havermelk bevat vaak veel suiker en kan kruisbesmetting met gluten hebben en bij de meeste dranken zijn er toevoegingen en verdikkingsmiddelen gebruikt die niet altijd even prettig zijn. Glutenvrije broodjes zijn overal wel te koop maar niet per se gezond voor je darmen. Kies daarom voor een gevarieerd voedingspatroon. Er zijn ook speciale bakmixen op de markt met prebiotische vezels, die kunnen helpen een gezonde darmflora op te bouwen. Op onze productpagina vind je de fijne mixen van KPNI en Oerchef, mocht je die via ons bestellen dan bak je zelf met korting heerlijke glutenvrije prebiotische producten en krijgt onze stichting een kleine bijdrage.

Gut And Psychology Syndrome~ GAPS dieet

Het Gut And Psychology Syndrome dieet zoals beschreven door Dr. Natasha Campbell-McBride MD, bouwt voort op het Specific Carbohydrate Diet (SDC) wat bij Inflammatory Bowel Diseases (IBD) zoals M. Crohn en Colitis ulcerosa mooie resultaten heeft laten zien. [4],[5] Dr. Campbell-McBride heeft dit dieet met goede resultaten toegepast onder andere bij autisme en geeft in haar boek ook de verklaring voor de relatie tussen darmklachten en psychische en neurologische klachten, de darm-hersen connectie, of zoals zij heeft beschreven het Gut And Psychology Syndrome. Het dieet bestaat uit meerdere stappen waarbij wordt gewerkt aan het herstel van de integriteit van de darmwand en het uitbreiden van de darmflora met goede bacteriën en het toevoegen van verteringsenzymen. Diverse voedingsmiddelen dienen te worden vermeden, waaronder aardappelen, granen, rijst en nog vele andere voedingsmiddelen. Het begindieet bestaat grotendeels uit zelf bereidde bouillon en probiotica, waaraan stapsgewijs diverse voedingsmiddelen worden toegevoegd zoals gefermenteerde zuivel, gefermenteerde groenten, eidooiers, en stapsgewijs meer vezelhoudende voedingsmiddelen zoals rijpe vruchten en rauwe groenten tot aan het volledige dieet. [6]

Het aangepast ketogeen dieet

Het aangepast ketogeen dieet is laag aan koolhydraten, hoog in vet en (hoog) gemiddeld in eiwitten. In de literatuur zijn vooral positieve effecten hiervan beschreven bij het verminderen van convulsies bij epilepsie. [7] Bij autisme zijn ook voorzichtig positieve effecten beschreven, zoals een vermindering van proinflammatoire cytokines (ontstekingsbevorderende stoffen) een toename van butyraat (een SCFA/korteketenvetzuur genoemd in eerdere blogs) en toegenomen diversiteit van de darmbacteriën. [8] Het lichaam schakelt bij het aangepaste ketogene dieet over van koolhydraten/suikers als brandstof naar vetverbranding. Je gaat daarmee in ketose, waarbij allerlei stoffen worden aangemaakt zoals bèta-hydroxybutyraat wat neuroprotectieve (beschermt hersencellen) eigenschappen wordt toegeschreven en een verbetering in sociaal gedrag kan geven. [8]

15 Kinderen die een aangepast ketogeen dieet volgden en daarbij met MCT olie gesuppleerd werden, werden na 3 maanden getest op diverse gebieden. Er was geen significant effect op beperkt en repetitief (herhalend) gedrag. Wel was er een substantiële verbetering (30% lagere ADOS-2 score) bij 6 kinderen, gemiddelde verbetering bij 3 kinderen en geringe verbetering of geen verbetering bij 7 kinderen. Na 6 maanden zagen de onderzoekers bij 10 kinderen verbeteringen in de ADOS-2 score en het sociale affect maar nog geen effect op het beperkt en repetitief gedrag. [9] Een ander meetinstrument wat de onderzoekers gebruikten, de CARS-2 scorelijst, gaf aan dat er significante verbeteringen waren in imitatie, lichaamsgebruik, angst en nervositeit na 3 maanden. [9] Overleg met een professional of arts alvorens te starten met een ketodieet. Zeker bij epilepsie of diabetes is overleg met een arts nodig. Medicatie aanpassingen (verlagingen) kunnen nodig zijn.

Microbioom voeden

Welk dieet je ook volgt, een belangrijk doel is om de darmen te laten herstellen en de darmflora in balans te brengen en uit te breiden met goede soorten. Uiteindelijk verminder je daardoor de (neuro)inflammatie, breng je het immuunsysteem tot rust en kunnen allergieën minder worden. De toxische belasting door schadelijke producten van slechte bacteriën neemt af en de goede bacteriën helpen met het maken van neurotransmitters zoals serotonine, dopamine en GABA en een goede balans in SCFA waardoor ook bepaalde symptomen zoals prikkelbaarheid, angst en depressieve klachten kunnen verminderen. Je darmen zijn beter in staat om voedingsstoffen op te nemen zodat je cellen de voedingsstoffen en bouwstenen krijgen die ze nodig hebben om te werken en te groeien. (Lees meer hierover in blog 5 of in de literatuur die je vindt in onze bibliotheek)

Bron afbeelding: https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8280474/ Larroya A, Pantoja J, Codoñer-Franch P, Cenit MC. Towards Tailored Gut Microbiome-Based and Dietary Interventions for Promoting the Development and Maintenance of a Healthy Brain. Front Pediatr. 2021 Jul 1;9:705859. doi: 10.3389/fped.2021.705859. PMID: 34277527; PMCID: PMC8280474.

Glutamaat

In veel voedingsmiddelen zijn tegenwoordig hulpstoffen verwerkt als bindmiddelen, kleurstoffen, conserveringsmiddelen en smaakversterkers zoals glutamaat, ook wel bekend onder de naam Monosodiumglutamaat(MSG)/Vetsin, E-nummer E621 of als gistextract. Dit is voor neurodiverse kinderen extra problematisch. We leggen nu uit waarom. Voor het optimaal functioneren van de hersenen is een goede balans nodig tussen stimulering en rust (excitatie en inhibitie). Dit bepaalt onder andere hoe prikkelbaar je neuronen (zenuwcellen) zijn en de stabiliteit van je zenuwstelsel. Een verstoring in deze balans wordt (oorzakelijk) in verband gebracht met autisme (en onder andere schizofrenie, epilepsie en middelenmisbruik).[10-15],[18-20]

De verstoring berust in bepaalde gevallen op een teveel van het excitotoxische (teveel stimulering/overprikkeling) glutamaat. In een proef werd glutamaat toegediend aan de hersenen van ratten, waarop epileptische activiteit volgde[10] en deze review[17] vindt ook hersenregio afhankelijke verschillen in glutamaat/GABA ratio’s die verband houden met epileptische activiteit. In een andere studie wordt een relatie gezien tussen teveel glutamaat/glutamine en verstoorde sensorische verwerking (hyper- en hyporeactiviteit en een verhoogde prikkelbaarheid bij autisme[12] of een lager IQ en grotere verstoring van de sociale cognitie.[15] Ook lijkt een negatieve relatie tussen een hogere ratio glutamaat>GABA en het vermogen je omgeving te begrijpen (gemeten in correcte voorspellingen in nagebootste situatie).[14] Tevens kan overstimulering door glutamaat neuronale (zenuw) celschade en celdood tot gevolg hebben.[10]

Een verminderde functie van glutamaat of blokkade van de receptoren kan worden gezien bij een afgenomen cognitieve functie bij Schizofrenie.[10],[11] Een andere studie waarbij steriele muizen werden gekoloniseerd met darmbacteriën die passen bij de darmflora van iemand met schizofrenie resulteerde dat in gedragsveranderingen bij die muizen die overeenkomen met schizofrenie. Bij het meten van glutamaat/glutamine/GABA in het zenuwstelsel en in het bloed werden verschillen gevonden met de controlegroep. Namelijk een verlaagd glutamaat en verhoogd GABA in specifieke gebieden in de hersenen die relevant zijn voor de verstoorde gedragingen bij schizofrenie.[10] Glutamaat regulatie is een onderwerp van interesse nu als nieuwe therapeutische optie voor de hierboven beschreven aandoeningen. Van bepaalde supplementen zoals N-acetyl-L-cysteïne wordt een glutamaat regulerend effect gezien en zijn voorzichtig positieve resultaten gezien al is nog verder onderzoek nodig.[24],[25]

Tot slot

Hopelijk hebben we enigszins kunnen uitleggen welke diëten er ingezet kunnen worden om neurodiverse kinderen te ondersteunen. Zoals je hebt kunnen lezen zijn er veel verschillende factoren van belang en is maatwerk erg belangrijk. We zijn allemaal uniek, met unieke darmflora en overgevoeligheden. Lees je daarom goed in en raadpleeg indien je kunt en wenst een professional om je te helpen met het doen en interpreteren van onderzoek naar darmflora, overgevoeligheden en spijsverteringsenzymen. Mocht je er zelf mee aan de slag willen gaan lees je dan extra goed in en zorg dat je voldoende voedingsstoffen binnen krijgt, zeker bij een eliminatie dieet. Een dagboekje bijhouden waarin je schrijft wat je eet, hoe de ontlasting is en of er klachten zijn zoals opgeblazen gevoel, buikpijn, misselijkheid en meer is raadzaam om patronen te ontdekken. In het volgende deel van de blogs over voeding gaan we dieper in op de macro- en micronutriënten in relatie tot neurodiverse symptomen en eventuele resultaten van supplementen. Ook geven we oorzaken die kunnen bijdragen aan picky eating (selectief eetgedrag) en tips om mee aan de slag te gaan.

Het is onze missie je hiermee te helpen!

Praat met andere ouders in onze FACEBOOKGROEP Stichting HONK Community of volg één van onze andere socials.

Omdat we zelf aan den lijve hebben ondervonden hoe zwaar het is dit allemaal zelf uit te moeten zoeken, de diëten te bereiden en de therapieën vol te houden hebben we het onszelf tot missie gemaakt je hierbij te helpen. Omdat we vinden dat elk kind dit verdient, maar dat het best een beetje makkelijker mag zijn voor de ouders om dit vol te houden. Daarom willen we je de komende tijd informeren en later hopelijk ook faciliteren in dit proces door een community te creëren die elkaar hierin kan steunen, en verschillende multifunctionele centra. In de tussentijd vind je veel informatie in onze bibliotheek. We breiden deze continu uit met nieuwe bronnen en artikelen dus houdt het goed in de gaten. We zullen je ook blijven informeren via deze blogs en later ook op andere wijzen, dus laat het je niet overweldigen.

Help je ons mee?

Het kost ons veel tijd, geld en energie om dit allemaal te realiseren. Heb je iets van deze drie over? Heel graag ontvangen wij je donatie, klik op de knop bovenaan en het wijst zich vanzelf. Op onze product pagina vind je een selectie van merken en producten die we zelf gebruiken om onze gezonde leefstijl te ondersteunen. Door op de affiliatielinks te klikken krijgt de stichting een bijdrage en jijzelf vaak ook nog korting, een win-win situatie dus. Doneer je liever je tijd en energie? Stuur ons een berichtje hoe je zou willen helpen, onderaan de pagina vind je onze contact gegevens. Weet jij het beter? Top! Deel je kennis en stuur ons een berichtje, we zijn nooit uitgeleerd.

Kirby & Sanne

[1] Larroya A, Pantoja J, Codoñer-Franch P, Cenit MC. Towards Tailored Gut Microbiome-Based and Dietary Interventions for Promoting the Development and Maintenance of a Healthy Brain. Front Pediatr. 2021 Jul 1;9:705859. doi: 10.3389/fped.2021.705859. PMID: 34277527; PMCID: PMC8280474.

[2] Matthews JS, Adams JB. Ratings of the Effectiveness of 13 Therapeutic Diets for Autism Spectrum Disorder: Results of a National Survey. J Pers Med. 2023 Sep 29;13(10):1448. doi: 10.3390/jpm13101448. PMID: 37888059; PMCID: PMC10608557.

[3] Yu Y, Huang J, Chen X, Fu J, Wang X, Pu L, Gu C, Cai C. Efficacy and Safety of Diet Therapies in Children With Autism Spectrum Disorder: A Systematic Literature Review and Meta-Analysis. Front Neurol. 2022 Mar 14;13:844117. doi: 10.3389/fneur.2022.844117. PMID: 35359629; PMCID: PMC8963985.

[4] Reznikov EA, Suskind DL. Current Nutritional Therapies in Inflammatory Bowel Disease: Improving Clinical Remission Rates and Sustainability of Long-Term Dietary Therapies. Nutrients. 2023 Jan 28;15(3):668. doi: 10.3390/nu15030668. PMID: 36771373; PMCID: PMC9920576.

[5] Suskind DL, Lee D, Kim YM, Wahbeh G, Singh N, Braly K, Nuding M, Nicora CD, Purvine SO, Lipton MS, Jansson JK, Nelson WC. The Specific Carbohydrate Diet and Diet Modification as Induction Therapy for Pediatric Crohn’s Disease: A Randomized Diet Controlled Trial. Nutrients. 2020 Dec 6;12(12):3749. doi: 10.3390/nu12123749. PMID: 33291229; PMCID: PMC7762109.

[6] Campbell-McBride, Natasha, MD, Gut and Psychology Syndrome, Nederlandse vertaling, Voedingspraktijk Henderina Mantel, Tweede Druk, April 2023, ISBN 978-90-823820-4-4

[7] Dyńka D, Kowalcze K, Paziewska A. The Role of Ketogenic Diet in the Treatment of Neurological Diseases. Nutrients. 2022 Nov 24;14(23):5003. doi: 10.3390/nu14235003. PMID: 36501033; PMCID: PMC9739023.

[8] Allan NP, Yamamoto BY, Kunihiro BP, Nunokawa CKL, Rubas NC, Wells RK, Umeda L, Phankitnirundorn K, Torres A, Peres R, Takahashi E, Maunakea AK. Ketogenic Diet Induced Shifts in the Gut Microbiome Associate with Changes to Inflammatory Cytokines and Brain-Related miRNAs in Children with Autism Spectrum Disorder. Nutrients. 2024 May 7;16(10):1401. doi: 10.3390/nu16101401. PMID: 38794639; PMCID: PMC11124410.

[9] Lee RWY, Corley MJ, Pang A, Arakaki G, Abbott L, Nishimoto M, Miyamoto R, Lee E, Yamamoto S, Maunakea AK, Lum-Jones A, Wong M. A modified ketogenic gluten-free diet with MCT improves behavior in children with autism spectrum disorder. Physiol Behav. 2018 May 1;188:205-211. doi: 10.1016/j.physbeh.2018.02.006. Epub 2018 Feb 5. PMID: 29421589; PMCID: PMC5863039.

[10] Sears SM, Hewett SJ. Influence of glutamate and GABA transport on brain excitatory/inhibitory balance. Exp Biol Med (Maywood). 2021 May;246(9):1069-1083. doi: 10.1177/1535370221989263. Epub 2021 Feb 7. PMID: 33554649; PMCID: PMC8113735.

[11] Zheng P, Zeng B, Liu M, Chen J, Pan J, Han Y, Liu Y, Cheng K, Zhou C, Wang H, Zhou X, Gui S, Perry SW, Wong ML, Licinio J, Wei H, Xie P. The gut microbiome from patients with schizophrenia modulates the glutamate-glutamine-GABA cycle and schizophrenia-relevant behaviors in mice. Sci Adv. 2019 Feb 6;5(2):eaau8317. doi: 10.1126/sciadv.aau8317. Erratum in: Sci Adv. 2019 Jun 21;5(6):eaay2759. doi: 10.1126/sciadv.aay2759. PMID: 30775438; PMCID: PMC6365110.

[12] He JL, Oeltzschner G, Mikkelsen M, Deronda A, Harris AD, Crocetti D, Wodka EL, Mostofsky SH, Edden RAE, Puts NAJ. Region-specific elevations of glutamate + glutamine correlate with the sensory symptoms of autism spectrum disorders. Transl Psychiatry. 2021 Jul 29;11(1):411. doi: 10.1038/s41398-021-01525-1. PMID: 34326312; PMCID: PMC8322079.

[13] Hamed NO, Al-Ayadhi L, Osman MA, Elkhawad AO, Qasem H, Al-Marshoud M, Merghani NM, El-Ansary A. Understanding the roles of glutamine synthetase, glutaminase, and glutamate decarboxylase autoantibodies in imbalanced excitatory/inhibitory neurotransmission as etiological mechanisms of autism. Psychiatry Clin Neurosci. 2018 May;72(5):362-373. doi: 10.1111/pcn.12639. Epub 2018 Mar 10. PMID: 29356297.

[14] Sapey-Triomphe LA, Temmerman J, Puts NAJ, Wagemans J. Prediction learning in adults with autism and its molecular correlates. Mol Autism. 2021 Oct 6;12(1):64. doi: 10.1186/s13229-021-00470-6. PMID: 34615532; PMCID: PMC8493731.

[15] Cochran DM, Sikoglu EM, Hodge SM, Edden RA, Foley A, Kennedy DN, Moore CM, Frazier JA. Relationship among Glutamine, γ-Aminobutyric Acid, and Social Cognition in Autism Spectrum Disorders. J Child Adolesc Psychopharmacol. 2015 May;25(4):314-22. doi: 10.1089/cap.2014.0112. Epub 2015 Apr 28. PMID: 25919578; PMCID: PMC4442578.

[16] El-Ansary A, Al-Salem HS, Asma A, Al-Dbass A. Glutamate excitotoxicity induced by orally administered propionic acid, a short chain fatty acid can be ameliorated by bee pollen. Lipids Health Dis. 2017 May 22;16(1):96. doi: 10.1186/s12944-017-0485-7. PMID: 28532421; PMCID: PMC5440900.

[17] Sarlo GL, Holton KF. Brain concentrations of glutamate and GABA in human epilepsy: A review. Seizure. 2021 Oct;91:213-227. doi: 10.1016/j.seizure.2021.06.028. Epub 2021 Jun 29. PMID: 34233236.

[18] Rojas DC. The role of glutamate and its receptors in autism and the use of glutamate receptor antagonists in treatment. J Neural Transm (Vienna). 2014 Aug;121(8):891-905. doi: 10.1007/s00702-014-1216-0. Epub 2014 Apr 22. PMID: 24752754; PMCID: PMC4134390.

[19] Nicosia N, Giovenzana M, Misztak P, Mingardi J, Musazzi L. Glutamate-Mediated Excitotoxicity in the Pathogenesis and Treatment of Neurodevelopmental and Adult Mental Disorders. Int J Mol Sci. 2024 Jun 13;25(12):6521. doi: 10.3390/ijms25126521. PMID: 38928227; PMCID: PMC11203689.

[20] Mhanna A, Martini N, Hmaydoosh G, Hamwi G, Jarjanazi M, Zaifah G, Kazzazo R, Haji Mohamad A, Alshehabi Z. The correlation between gut microbiota and both neurotransmitters and mental disorders: A narrative review. Medicine (Baltimore). 2024 Feb 2;103(5):e37114. doi: 10.1097/MD.0000000000037114. PMID: 38306525; PMCID: PMC10843545.

[21] Abu-Elfotuh K, Darwish A, Elsanhory HMA, Alharthi HH, Hamdan AME, Hamdan AM, Masoud RAE, Abd El-Rhman RH, Reda E. In silico and in vivo analysis of the relationship between ADHD and social isolation in pups rat model: Implication of redox mechanisms, and the neuroprotective impact of Punicalagin. Life Sci. 2023 Dec 15;335:122252. doi: 10.1016/j.lfs.2023.122252. Epub 2023 Nov 5. PMID: 37935275.

[22] Abu-Elfotuh K, Abdel-Sattar SA, Abbas AN, Mahran YF, Alshanwani AR, Hamdan AME, Atwa AM, Reda E, Ahmed YM, Zaghlool SS, El-Din MN. The protective effect of thymoquinone or/and thymol against monosodium glutamate-induced attention-deficit/hyperactivity disorder (ADHD)-like behavior in rats: Modulation of Nrf2/HO-1, TLR4/NF-κB/NLRP3/caspase-1 and Wnt/β-Catenin signaling pathways in rat model. Biomed Pharmacother. 2022 Nov;155:113799. doi: 10.1016/j.biopha.2022.113799. Epub 2022 Oct 6. Erratum in: Biomed Pharmacother. 2023 Jun;162:114735. doi: 10.1016/j.biopha.2023.114735. PMID: 36271575.

[23] Hazzaa SM, Abdelaziz SAM, Abd Eldaim MA, Abdel-Daim MM, Elgarawany GE. Neuroprotective Potential of Allium sativum against Monosodium Glutamate-Induced Excitotoxicity: Impact on Short-Term Memory, Gliosis, and Oxidative Stress. Nutrients. 2020 Apr 10;12(4):1028. doi: 10.3390/nu12041028. PMID: 32290031; PMCID: PMC7230314.

[24] Bradlow, R.C.J., Berk, M., Kalivas, P.W. et al. The Potential of N-Acetyl-L-Cysteine (NAC) in the Treatment of Psychiatric Disorders. CNS Drugs 36, 451–482 (2022). https://doi.org/10.1007/s40263-022-00907-3

[25] Deepmala, Slattery J, Kumar N, Delhey L, Berk M, Dean O, Spielholz C, Frye R. Clinical trials of N-acetylcysteine in psychiatry and neurology: A systematic review. Neurosci Biobehav Rev. 2015 Aug;55:294-321. doi: 10.1016/j.neubiorev.2015.04.015. Epub 2015 May 6. PMID: 25957927.

[26] Lewandowska-Pietruszka Z, Figlerowicz M, Mazur-Melewska K. Microbiota in Autism Spectrum Disorder: A Systematic Review. International Journal of Molecular Sciences. 2023; 24(23):16660. https://doi.org/10.3390/ijms242316660