Blog 7: Neuroinflammatie

Wat is neuroinflammatie?

Neuroinflammatie wil zeggen dat er sprake is van (laaggradige) ontstekingen in de hersenen. Door deze ontstekingen kunnen de neuronen (zenuwcellen) in de hersenen verstoord raken en hun functie minder goed uitoefenen. Neuroinflammatie kan verschillende oorzaken hebben zoals een infectie, toxines, fysiek trauma door bijvoorbeeld een klap of val of ischemie (zuurstoftekort zoals bij een herseninfarct of na een reanimatie). Deze factoren kunnen de activatie van astrocyten en microglia (de niet neuronale hersencellen uit blog 4) triggeren, waardoor deze meer ontstekingsfactoren gaan maken.

Met acute inflammatie zet je lichaam processen in gang om je weefsels te verdedigen tegen en herstellen van de verschillende oorzaken die we eerder noemden, je spreekt dan van een functioneel proces. Aan de andere kant wordt gezien dat chronische inflammatie negatieve effecten heeft op neurologische ontwikkelingsstoornissen en neurodegeneratieve ziekten door oxidatieve stress, een ophoping van verkeerd gevouwen eiwitten en inflammatie van weefsel.[1,21]

In normale toestand bewaken astrocyten en microglia de fysiologische toestand in het brein (ze zorgen dat alles normaal kan functioneren). Dit doen ze onder andere door stofjes uit te scheiden die van invloed zijn op de communicatie tussen neuronen en niet neuronale cellen, het onderhoud van de myeline schede (isolatielaag van je zenuwen) en de synaptische plasticiteit (het vermogen om hersenverbindingen te veranderen).[1,2,3,22] Synaptische pruning is het “wegsnoeien” van eerder aangelegde zenuwverbindingen die zwak of niet meer nodig zijn. Dit garandeert de efficiëntie van de hersenen en prikkeloverdracht. In normale toestand gebeurt dit door de microglia. [1,2, 3] Bij autisme worden afwijkingen van de hersenverbindingen waargenomen, mogelijk door disfunctie van microglia. [3] Onderzoekers hebben diverse mechanismen gevonden waarbij microglia geactiveerd raken en de neuroinflammatie en geactiveerde microglia een rol lijken te spelen in het ontstaan van autisme. Zowel via genetische aanleg als via omgevingsfactoren zoals MIA (Maternale Immuun Activatie), LPS (Lipopolysaccharide, bacteriële toxine) en andere factoren die neuroinflammatie kunnen triggeren. [3]

Welke factoren spelen een rol bij het ontstaan van neuroinflammatie?

Neuroinflammatie kan verschillende oorzaken hebben zoals een infectie, toxines, fysiek trauma door bijvoorbeeld een klap of val of ischemie (zuurstoftekort zoals bij een herseninfarct of na een reanimatie). Bij neurodiverse kinderen speelt inflammatie vanuit de darmen vaak een rol in het ontstaan van neuroinflammatie maar ook sluimerende virale infecties, toxines zoals zware metalen of mycotoxines (toxines geproduceerd door schimmel) en streptococceninfecties kunnen neuroinflammatie veroorzaken. Daarnaast kunnen in je lichaam ook nog (neuro)toxines worden gevormd wanneer bepaalde omzettingsreacties niet goed verlopen (een verstoord metabolisme). Maternale immuun activatie (MIA) waarbij de moeder tijdens de zwangerschap een infectie doormaakt wordt ook in verband gebracht met een hogere kans op het ontstaan van neurologische ontwikkelingsstoornissen. Ook een auto-immuun reactie waarbij het lichaam eigen cellen aanvalt wordt gezien bij neurodiverse kinderen. Daarnaast is het slaappatroon van veel neurodiverse kinderen verstoord waardoor het glymfatische systeem, het systeem wat afvalstoffen uit de hersenen afvoert, niet goed werkt. We lichten een aantal oorzaken uit.

Inflammatie vanuit de darmen;
Leaky Gut

In blog 5 over darmgezondheid schreven we al eerder over de relatie tussen hyperpermeabele (lekkende/verhoogd doorlaatbare) darmen en neurodiverse kinderen. Maar hoe zat het ook alweer? Laten we even een stukje herhalen hieronder:

In een gezonde darm wonen een heleboel bacteriën gemoedelijk met elkaar samen. Ze doen goed werk voor de vertering, maken stoffen zoals neurotransmitters en SCFA (short chain fatty acids/korteketenvetzuren) die belangrijk zijn om boodschappen door te geven in je hersenen, trainen je immuunsysteem en houden een overgroei aan pathogene (ziekmakende) bacteriën tegen. Je darmcellen liggen gezellig tegen elkaar aan, hebben een mooie kop met “haar” en worden met tight junctions (strakke verbindingen) tegen elkaar gehouden. Zo kunnen alleen mooi afgebroken voedingsstoffen worden opgenomen door je darmcellen naar je bloedbaan om te worden gebruikt door je lichaam.

Er zijn diverse onderzoeken die wijzen op een (oorzakelijk) verband tussen een dysbiose in de darm (overgroei van ziekmakende bacteriën) en neurologische ontwikkelingsstoornissen en neurologische degeneratieve ziekten zoals autisme, ADHD, Alzheimer en Parkinson.[4-8,14]

Het stofje zonuline komt vrij in de darmen als reactie op irritatie door bijvoorbeeld gluten of overgroei van pathologische bacteriën. Dit stimuleert het openen van de tight junctions in de darm en in de bloedhersenbarrière waardoor (verergering van) inflammatie optreedt. Ook zijn er andere stoffen die een rol lijken te spelen bij het functioneren van de tight junctions zoals bepaalde SCFA.[6,10-12] Bij neurologische ontwikkelingsstoornissen en neurologische degeneratieve ziekten zoals autisme ADHD, Alzheimer en Parkinson is een sterk verband met inflammatoire processen, en ziet men ook activatie van de microglia (de niet neuronale cellen uit blog 4) als respons op de inflammatie.[4-8, 14]

Er zijn studies die positieve resultaten laten zien van interventies zoals een aangepast dieet en het geven van pre- en probiotica, darmbacterietransplantaties of supplementen bij neurologische ontwikkelingsstoornissen en neurologische degeneratieve ziekten.[4,5,8,9,12-14]

Neuro-Immuun Dysfunctie Syndroom: NIDS

Met de neuroSPECT scan wordt de doorbloeding van de hersenen in kaart gebracht bij kinderen met autisme. Opvallend hierbij is dat in specifieke gebieden van de hersenen (temporale kwab, occipitale kwab en cerebellum) de doorbloeding verminderd is. Deze gebieden in de hersenen krijgen dus te weinig doorbloeding en daardoor mogelijk te weinig zuurstof, voedingsstoffen maar ook de afvoer van afvalstoffen kan worden bemoeilijkt. Daarnaast werd een verhoogde doorbloeding gezien van de frontaalkwab. Gelukkig laat dr Goldberg ook direct een scan zien van dezelfde persoon na 2,5 jaar de behandeling van dr Goldberg te hebben gevolgd. Waar op de eerste scan duidelijk gaten te zien waren in de doorbloeding zijn die grotendeels verdwenen op de tweede scan. De aangedane gebieden worden nu weer goed doorbloed.

De behandeling van dr Goldberg bestaat uit het aanpakken van onderliggende factoren die de disfunctie van het immuunsysteem veroorzaken en de doorbloeding kunnen verbeteren.

Allereerst wordt lichamelijk onderzoek gedaan; onderzoek van hart, longen en mond en keelholte. Bloed wordt onderzocht op allerlei immuunfuncties, auto-antilichamen om te screenen op auto-immuunreacties, screening voor allergieën, sluimerende virale infecties, orgaanfuncties, vitaminen en toxines als zware metalen.

De eerste stap die dr Goldberg zet is het aanpassen van het dieet. Daarbij worden voedingsmiddelen en eventuele supplementen waar het immuunsysteem op reageert, dus allergenen en overgevoeligheden vermeden om de continue immuun activatie te dempen.

Voor veel van zijn patiënten is de volgende stap het voorschrijven van antivirale middelen, gevolgd door het voorschrijven van antimycotica (medicijnen tegen gisten en schimmels zoals Candida).

Tot slot beschrijft hij het gebruik van SSRI’s (serotonine heropnameremmers, antidepressiva). Deze gebruikt dr Goldberg met name om de functie en perfusie in de temporale kwabben te verbeteren waarbij serotonine een belangrijke rol speelt.

Naast dr Goldberg onderschrijven andere artsen ook de relatie tussen immuun disfunctie en autisme en ADHD. In “Healing the New Childhood Epidemics~autism, ADHD, asthma and allergies” [16] geeft dr Kenneth Bock uitleg over de relatie tussen deze gezondheidsproblemen en het immuunsysteem. Hij beschrijft ook een aanpak van behandelen van immuun triggers zoals voedselovergevoeligheden, virussen, schimmels, het gebruik van supplementen om diverse tekorten op te lossen en manieren om de ontgifting te ondersteunen. Ook ervaringen uit de praktijk, van kinderen die door dr Bock zijn behandeld zijn te lezen in zijn boek.

Zo ook het boek “Healing and preventing autism” [17] waarin dr Jerry Kartzinel soortgelijke oorzaken en behandelingen beschrijft en zijn successen hiermee.

PANDAS/PANS heeft helaas weinig te maken met die leuke zwart/witte beren. Het is een overkoepelende naam voor een syndroom waarbij kinderen vrij plotseling te maken krijgen met een scala aan neurologische en psychiatrische symptomen. Deze veranderingen treden vrij plotseling op na getriggerd te zijn door bijvoorbeeld blootstelling aan schadelijke schimmels, virussen of andere processen die een stress respons geven of in het geval van PANDAS na een streptokokkeninfectie. Het gaat vaak gepaard met remissies en zogenoemde flares, waarbij de symptomen plots weer in hevigheid toenemen.[18,19]

Symptomen volgens de PANS 31-Item Symptoom Beoordelingsschaal [20]:

• Obsessies
• Compulsies
• Verzameldrang
• Restrictief en vermijdend eetgedrag
• Drang tot overeten, continu denken aan eten
• Restrictief en vermijdend drinkgedrag
• Verlatingsangst
• Andere angsten, nervositeit fobieën en paniekaanvallen
• Stemmingswisselingen/buien
• Emotioneel labiel (ongepaste huil- of lachbuien)
• Suicidale gedachten of gedrag
• Depressie/droefheid
• Snel geïrriteerd
• Oppositioneel gedrag
• Agressief gedrag en woede
• Hyperactiviteit en impulsiviteit
• Problemen de aandacht te focussen

• Praten als een baby
• Andere gedrags- en ontwikkelings-regressie (slechte zelfzorg en inschattingsvermogen)
• Achteruitgang van schoolprestaties
• Achteruitgang van handschrift en (na)tekenen
• Cognitieve symptomen (brainfog, geheugenproblemen en moeite om te denken)
• Pijn (hoofd, buik, ledematen)
• Verstoorde slaap
• Bedplassen en ongelukjes overdag
• Zeer frequent plassen
• Overgevoelig voor geluid, geur, textuur en licht.
• Hallucinaties
• Wanen en paranoïde gedachten
• Motorische tics
• Vocale tics

Niet alle symptomen komen voor bij elk kind, de combinatie varieert. Een diagnose wordt wel gesteld op basis van de aanwezigheid van bepaalde symptomen: een acuut en dramatisch begin van obsessies en compulsies, restictief eetgedrag en motorische of vocale tics en de aanwezigheid van 2 andere symptomen. [18,19] Helaas geniet het syndroom nog weinig bekendheid in Nederland en blijft een adequate diagnose vaak uit. Op basis van de symptomen worden mogelijk wel andere psychiatrische diagnoses gesteld maar de oorzaak niet herkend. Hierdoor wordt de behandeling van de oorzaak van de symptomen dus niet gestart. Er zijn wel studies gedaan naar PANS en PANDAS en informatie is beschikbaar over oorzaken, diagnostiek en behandeling. Recent (oktober 2024) is nog een consensus document gepubliceerd. [19]

Op de website www.pandasppn.org (www.pandasppn.org/seeingyourfirstchild/) is veel informatie te vinden voor artsen waaronder een flowchart om PANS/PANDAS te diagnosticeren en informatie om het te behandelen. Geef deze informatie dus vooral aan je arts en ga het gesprek hierover aan, vraag een verwijzing of second opinion indien nodig.

Wat kun je doen om de inflammatie te verminderen?

In het volgende deel van de blogs over neuroinflammatie gaan we verder in op alle methoden die je kunt gebruiken om het lichaam te ondersteunen en de inflammatie te verminderen. Hierbij is van groot belang duidelijk te krijgen welke van de bovengenoemde oorzaken een rol spelen in het ontstaan en in stand houden van de neuroinflammatie en deze oorzaken te bestrijden. Hopelijk hebben we enig inzicht kunnen verschaffen hierover. Wil je graag meer informatie raadpleeg dan de genoemde bronnen in de bronvermelding en kijk eens in onze bibliotheek voor meer studies, boeken en social media pagina’s.

Het is onze missie je hiermee te helpen!

Praat met andere ouders in onze FACEBOOKGROEP Stichting HONK Community of volg één van onze andere socials.

Omdat we zelf aan den lijve hebben ondervonden hoe zwaar het is dit allemaal zelf uit te moeten zoeken, de diëten te bereiden en de therapieën vol te houden hebben we het onszelf tot missie gemaakt je hierbij te helpen. Omdat we vinden dat elk kind dit verdient, maar dat het best een beetje makkelijker mag zijn voor de ouders om dit vol te houden. Daarom willen we je de komende tijd informeren en later hopelijk ook faciliteren in dit proces door een community te creëren die elkaar hierin kan steunen. In de toekomst willen we verschillende multifunctionele centra realiseren. In de tussentijd vind je veel informatie in onze bibliotheek. We breiden deze continu uit met nieuwe bronnen en artikelen dus houdt het goed in de gaten. We zullen je ook blijven informeren via deze blogs en later ook op andere wijzen, dus laat het je niet overweldigen.

Help je ons mee?

Het kost ons veel tijd, geld en energie om dit allemaal te realiseren. Heb je iets van deze drie over? Heel graag ontvangen wij je donatie, klik op de knop bovenaan en het wijst zich vanzelf. Op onze product pagina vind je een selectie van merken en producten die we zelf gebruiken om onze gezonde leefstijl te ondersteunen. Door op de affiliatielinks te klikken krijgt de stichting een bijdrage en jijzelf vaak ook nog korting, een win-win situatie dus. Doneer je liever je tijd en energie? Stuur ons een berichtje hoe je zou willen helpen, onderaan de pagina vind je onze contact gegevens. Weet jij het beter? Top! Deel je kennis en stuur ons een berichtje, we zijn nooit uitgeleerd.

Bronvermelding

[1] S Rehan Ahmad, Md. Zeyaullah, Abdullah M. AlShahrani, Adam Dawria, Haroon Ali, Ali Mohieldin, Abdelrhman AG Altijani, Ufaq Razi, Munzila Mehdi, Sabika Akram, Ejaz Rizvi Hussain. Deciphering the Enigma of Neuron-Glial Interactions in Neurological Disorders. Front. Biosci. (Landmark Ed) 2024, 29(4), 142. https://doi.org/10.31083/j.fbl2904142

[2] Cowan M, Petri WA Jr. Microglia: Immune Regulators of Neurodevelopment. Front Immunol. 2018 Nov 7;9:2576. doi: 10.3389/fimmu.2018.02576. PMID: 30464763; PMCID: PMC6234957.

[3]Luo Y, Wang Z. The Impact of Microglia on Neurodevelopment and Brain Function in Autism. Biomedicines. 2024 Jan 17;12(1):210. doi: 10.3390/biomedicines12010210. PMID: 38255315; PMCID: PMC10813633.

[4]Bicknell B, Liebert A, Borody T, Herkes G, McLachlan C, Kiat H. Neurodegenerative and Neurodevelopmental Diseases and the Gut-Brain Axis: The Potential of Therapeutic Targeting of the Microbiome. Int J Mol Sci. 2023 May 31;24(11):9577. doi: 10.3390/ijms24119577. PMID: 37298527; PMCID: PMC10253993.

[5] Mehra A, Arora G, Sahni G, Kaur M, Singh H, Singh B, Kaur S. Gut microbiota and Autism Spectrum Disorder: From pathogenesis to potential therapeutic perspectives. J Tradit Complement Med. 2022 Mar 8;13(2):135-149. doi: 10.1016/j.jtcme.2022.03.001. PMID: 36970459; PMCID: PMC10037072.

[6]Doroszkiewicz J, Groblewska M, Mroczko B. The Role of Gut Microbiota and Gut-Brain Interplay in Selected Diseases of the Central Nervous System. Int J Mol Sci. 2021 Sep 17;22(18):10028. doi: 10.3390/ijms221810028. PMID: 34576191; PMCID: PMC8471822.

[7]Sharon G, Sampson TR, Geschwind DH, Mazmanian SK. The Central Nervous System and the Gut Microbiome. Cell. 2016 Nov 3;167(4):915-932. doi: 10.1016/j.cell.2016.10.027. PMID: 27814521; PMCID: PMC5127403.

[8] Taniya MA, Chung HJ, Al Mamun A, Alam S, Aziz MA, Emon NU, Islam MM, Hong SS, Podder BR, Ara Mimi A, Aktar Suchi S, Xiao J. Role of Gut Microbiome in Autism Spectrum Disorder and Its Therapeutic Regulation. Front Cell Infect Microbiol. 2022 Jul 22;12:915701. doi: 10.3389/fcimb.2022.915701. PMID: 35937689; PMCID: PMC9355470.

[9] Larroya A, Pantoja J, Codoñer-Franch P, Cenit MC. Towards Tailored Gut Microbiome-Based and Dietary Interventions for Promoting the Development and Maintenance of a Healthy Brain. Front Pediatr. 2021 Jul 1;9:705859. doi: 10.3389/fped.2021.705859. PMID: 34277527; PMCID: PMC8280474.

[10]Fasano A. All disease begins in the (leaky) gut: role of zonulin-mediated gut permeability in the pathogenesis of some chronic inflammatory diseases. F1000Res. 2020 Jan 31;9:F1000 Faculty Rev-69. doi: 10.12688/f1000research.20510.1. PMID: 32051759; PMCID: PMC6996528.

[11]Asbjornsdottir B, Snorradottir H, Andresdottir E, Fasano A, Lauth B, Gudmundsson LS, Gottfredsson M, Halldorsson TI, Birgisdottir BE. Zonulin-Dependent Intestinal Permeability in Children Diagnosed with Mental Disorders: A Systematic Review and Meta-Analysis. Nutrients. 2020 Jul 3;12(7):1982. doi: 10.3390/nu12071982. PMID: 32635367; PMCID: PMC7399941.

[12]Al-Ayadhi L, Zayed N, Bhat RS, Moubayed NMS, Al-Muammar MN, El-Ansary A. The use of biomarkers associated with leaky gut as a diagnostic tool for early intervention in autism spectrum disorder: a systematic review. Gut Pathog. 2021 Sep 13;13(1):54. doi: 10.1186/s13099-021-00448-y. PMID: 34517895; PMCID: PMC8439029.

[13] Matthews JS, Adams JB. Ratings of the Effectiveness of 13 Therapeutic Diets for Autism Spectrum Disorder: Results of a National Survey. J Pers Med. 2023 Sep 29;13(10):1448. doi: 10.3390/jpm13101448. PMID: 37888059; PMCID: PMC10608557.

[14] Zarimeidani F, Rahmati R, Mostafavi M, Darvishi M, Khodadadi S, Mohammadi M, Shamlou F, Bakhtiyari S, Alipourfard I. Gut Microbiota and Autism Spectrum Disorder: A Neuroinflammatory Mediated Mechanism of Pathogenesis? Inflammation. 2025 Apr;48(2):501-519. doi: 10.1007/s10753-024-02061-y. Epub 2024 Aug 2. PMID: 39093342; PMCID: PMC12053372.

[15] Goldberg, Dr. Michael J. with Elyse Goldberg, 2014, The Myth of autism, Skyhorse Publishing, ISBN 978-1-62873

[16] Bock, Kenneth and Cameron Stauth, 2008, Healing the New Childhood Epidemics, autism, adhd, astma and allergies, Ballantine Books, ISBN 978-0-345-49451-1

[17] McCarthy, Jenny and Jerry Kartzinel M.D, 2010, Healing and preventing autism, Penguin Group, ISBN 978-0-452-29592-6

[18] https://www.pandasppn.org/what-are-pans-pandas/?fbclid=IwY2xjawK3r11leHRuA2FlbQIxMQABHrBK71vCGbWx3-_CKB4Ey6rSVSM-VbNrwj-8nFWkYhbx7vl1ECE35lLHm_gV_aem_TbX1FJMjxntZgqF1ZGO_ng

[19] Grandinetti R, Mussi N, Pilloni S, Ramundo G, Miniaci A, Turco E, Piccolo B, Capra ME, Forestiero R, Laudisio S, Boscarino G, Pedretti L, Menoni M, Pellino G, Tagliani S, Bergomi A, Antodaro F, Cantù MC, Bersini MT, Mari S, Mazzini F, Biasucci G, Suppiej A, Esposito S. Pediatric acute-onset neuropsychiatric syndrome and pediatric autoimmune neuropsychiatric disorder associated with streptococcal infections: a delphi study and consensus document about definition, diagnostic criteria, treatment and follow-up. Front Immunol. 2024 Oct 24;15:1420663. doi: 10.3389/fimmu.2024.1420663. PMID: 39512340; PMCID: PMC11540630.

[20]Murphy, T.K. & Bernstein, G.A. (2024). PANS 31-Item Symptom Rating Scale (PANS Rating Scale). (https://pandasnetwork.org/wp-content/uploads/2024/06/PANS-31-Item-Symptom-Rating-Scale-4-30-24.pdf )

[21] Fischer I, Barak B. Molecular and Therapeutic Aspects of Hyperbaric Oxygen Therapy in Neurological Conditions. Biomolecules. 2020 Aug 27;10(9):1247. doi: 10.3390/biom10091247. PMID: 32867291; PMCID: PMC7564723.

[22] Stepanov YV, Golovynska I, Zhang R, Golovynskyi S, Stepanova LI, Gorbach O, Dovbynchuk T, Garmanchuk LV, Ohulchanskyy TY, Qu J. Near-infrared light reduces β-amyloid-stimulated microglial toxicity and enhances survival of neurons: mechanisms of light therapy for Alzheimer’s disease. Alzheimers Res Ther. 2022 Jun 18;14(1):84. doi: 10.1186/s13195-022-01022-7. PMID: 35717405; PMCID: PMC9206341.